Prawo do renty rodzinnej a błąd organu rentowego
Z CYKLU ORZECZNICTWO
Skład 7 sędziów Sądu Najwyższego w sprawie o sygnaturze III UZP 1/17, 26 kwietnia 2017 r. wydał uchwałę, w której stwierdził, że uprawniony członek rodziny nabywa prawo do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek błędu organu rentowego (art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm.).
Tak więc, renta rodzinna przysługująca członkowi rodziny należy się także wtedy, gdy ZUS błędnie ustalił zmarłemu prawo do emerytury lub renty. Powyższe, do momentu wydania uchwały nie było oczywiste, gdyż istniały rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego (porównaj: wyrok SN z 28 lutego 2001 r., II UKN 248/00, oraz wyrok z 11 października 2016 r., I UK 354/15).
Renta rodzinna
Przepis art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, że renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki do uzyskania jednego z tych świadczeń. Jak wskazuje się w doktrynie, renta ma na celu zabezpieczenie społeczne osób do niej uprawnionych, ma więc charakter majątkowy i alimentacyjny. Rekompensuje bowiem dochody utracone w związku ze śmiercią ubezpieczonego. Jest to jeden z pierwszych argumentów przemawiających za niedopuszczalnością pozbawienia prawa do renty rodzinnej z powodu błędu organu rentowego.
Błąd organu rentowego
Chodzi w tym przypadku o błąd organu rentowego, o którym stanowi art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej, tj. w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli: przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
Sąd Najwyższy w wyroku I UK 354/15, stwierdził, że nie jest dopuszczalne zweryfikowanie błędnej decyzji przez organ rentowy w postępowaniu dotyczącym przyznania renty rodzinnej w odniesieniu do osoby, która już nie żyje. Czyli tak długo, jak ustalone przez organ rentowy prawo do świadczenia nie zostało zweryfikowane, co może nastąpić jedynie za życia świadczeniobiorcy, nie jest dopuszczalne pozbawienie z powodu błędu organu rentowego prawa do renty rodzinnej.
Analogicznie należy przyjąć w przypadku odmowy prawa do renty rodzinnej z powodu błędnej decyzji organu rentowego ustalającej prawo do świadczenia osoby zmarłej.
Spójnik "lub"
Wskazany we wstępie problem w orzecznictwie pojawił się ze względu na różną wykładnię spójnika "lub" w art. 65 ust. 1 ustawy emerytalnej, który w rzeczywistości wyraża zawsze alternatywę. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały stwierdził, że należy podzielić pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2016 r., I UK 354/15 (LEX nr 2160746) przyjmujący, że prawo do renty rodzinnej przysługuje zarówno wtedy, gdy spełniony jest tylko pierwszy warunek, jak i wtedy, gdy spełniony jest tylko drugi warunek, jak również wtedy, gdy spełnione są oba warunki. Wynika z tego, że słowo "lub" należy w tym przypadku rozumieć jako odpowiednik "co najmniej jedno z dwojga".
Ustalenie a spełnienie
Kolejnym istotnym zagadnieniem rozważanym przez Sąd Najwyższy było określenie znaczenia normatywnego "ustalenia prawa" oraz "spełnianie warunku do uzyskania świadczenia". Są to instytucje regulowane odrębnymi przepisami i mające różne, samodzielne znaczenie normatywne:
O istnieniu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, w którym przesądza się o jego powstaniu z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.
Natomiast ustalenie prawa do świadczeń wymaga deklaratywnej decyzji organu rentowego.
Jak zatem widać, przedmiotowe zagadnienie było skomplikowane i złożone z wielu, powiązanych ze sobą kwestii prawnych, jednak na koniec Sąd Najwyższy wskazał, że: "Przedstawione wyżej argumenty uzasadniają jednoznacznie przyjęcie niedopuszczalności odmowy prawa do renty rodzinnej poprzez weryfikację prawa do emerytury lub renty osoby zmarłej, ustalonej na skutek błędu organu rentowego. Taki sposób naprawienia własnego błędu przez organ rentowy naruszałby konstytucyjne zasady proporcjonalności oraz sprawiedliwości społecznej."
